ଏବେ ପୁରାଣପ୍ରସିଦ୍ଧ ସଞ୍ଜିବନୀ ବନସ୍ପତିର ସନ୍ଧାନ ନେବାକୁ କେତେକ ଗବେଷକ ତଥା ସରକାର ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଛନ୍ତି । ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଜଡିବୁଟି ଆମ ଭୂଖଣ୍ଡରେ ଅଛି ନା ନାହିଁ ? ସଞ୍ଜିବନୀ ଅର୍ଥ ଯାହା ଜୀବନ ଦିଏ । ଏହି ଉଦ୍ଭିଦ ନିଜକୁ/ମଣିଷକୁ ପୁନରୁଥାନ କରିଥାଏ କିମ୍ବା ପୁନର୍ଜୀବନ ଦେଇଥାଏ । ଏହା ଗୋଟିଏ ଉଦ୍ଭିଦ ହୋଇପାରେ ଅଥବା କେତେଗୁଡିଏ ଉଦ୍ଭିଦ ହୋଇପାରେ, ଯେମିତିକି ତ୍ରିଫଳ କହିଲେ ହରିଡା, ବାହାଡା ଏବଂ ଅଁଳାକୁ ବୁଝାଏ । ପଞ୍ଚବ୍ରାହ୍ମୀ କହିଲେ ବ୍ରାହ୍ମୀ, ଥାଲକୁଡି, ହିଡିମିଚା, ମଣ୍ଡୁକପର୍ଣ୍ଣୀ ଏବଂ ଗୋଖରାକୁ ବୁଝାଇଥାଏ । ଆଜି ସୁଦ୍ଧା ପ୍ରତିଶବ୍ଦ,ପ୍ରତିନାମ ବହନ କରୁଥିବା ୧୭ଗୋଟି ଉଦ୍ଭିଦକୁ ସଞ୍ଜିବନୀ/ଜୀବନ୍ତୀ/ଜୀବନିକା ଇତ୍ୟାଦି ନାମରେ ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇଅଛି । ଏକ ସଞ୍ଜୀବନୀର ଉପଚାର ଦ୍ଵାରା ଅତିବେଶିରେ ପୁନର୍ଜୀବନ ମିଳୁଥିବା ବେଳେ ଅନ୍ୟର ଉପଚାର ଦ୍ଵାରା ଅତିକମରେ ଅଙ୍ଗ କ୍ଷତର ଉପଶମ ହୋଇଥାଏ । ସେହି ଉଦ୍ଭିଦଗୁଡିକ ହେଲେ ସେଲାଜିନେଲା, ଡ଼େସମୋଟରିଚମ, କ୍ରେସା, ମାଲାକସିସ ଆକୁମିନାଟା, ମାଲାକସିସ ୱାଲିଚି, ମାଇକ୍ରୋଷ୍ଟାଇଲିସ, ଟ୍ରାଇକୋପସ, ସିମୀଫ୍ୟୁଜା, ହୋଲୋଷ୍ଟେମା, ଡ୍ରଜିଆ, ହରିଡା ଖରକସ, ମେଡୀ, ଗୁଳୁଚୀ, ମଲାଙ୍ଗ, ପୁତ୍ରାଞ୍ଜୀବ ଓ ମେଧ । ସଦ୍ୟ କଟିଯାଇଥିବା ଅଙ୍ଗରେ ମେଧ ବକ୍କଳ/ପତ୍ରର ଲସା ଲଗାଇଲେ କ୍ଷତ ଭରଣା ହୋଇଥାଏ ।
ରାମାୟଣ ଅନୁସାରେ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କର ଶକ୍ତିଭେଦ ପରେ ହନୁମାନଙ୍କୁ ଲଙ୍କାରୁ ଉତ୍ତରରେ ଥିବା ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ପଠାଯାଇଥିଲା । ସଞ୍ଜିବନୀ ଆଣିବାକୁ ସେ ସଞ୍ଜିବନୀ ପର୍ବତକୁ ଯାଇଥିଲେ । ଏଣୁ ଆମେ ଏଥିରୁ ଉପନୀତ ହେବା ଯେ ସଞ୍ଜିବନୀ ଉଦ୍ଭିଦ କେବଳ ପାର୍ବତୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଏ । ଅତଏବ ଉପରୋକ୍ତ ୧୭ଗୋଟି ଉଦ୍ଭିଦ ମଧ୍ୟରୁ ସେଲାଜିନେଲା ବ୍ରାୟୋଟେରିସ ଏବଂ ଡ଼େସମୋଟ୍ରିଚମ୍ ଫିମ୍ପ୍ରିୟାଟୁମ ନାମକ ଦୁଇଗୋଟି ଉଦ୍ଭିଦକୁ ସଞ୍ଜିବନୀ ବୋଲି ବିଚାରକୁ ନିଆଯାଇପାରେ । ସେଲାଜିନେଲା କ୍ରାନ୍ତୀୟ ଅରଣ୍ୟର ପାର୍ବତୀୟ ଭୂମିରେ ଦେଖାଯାଏ । କ୍ରାନ୍ତୀୟ ଆଦ୍ର ପର୍ଣ୍ଣମୋଚି ଅରଣ୍ୟର ସନ୍ତସନ୍ତିଆ ସ୍ଥାନରେ ବିରଳ ଅଟେ । ଅଧୁନା ଏହା ଆରାବଳୀ ପର୍ବତ ପୁଞ୍ଜ, ହୋସଙ୍ଗାବାଦ, ବସ୍ତର ଓ ବିଳାସପୁର ରେ ଦେଖାଯାଏ । ଏହା ଅଂଶୁଘାତ, ପରିସ୍ରା ପୋଡାଜଳା, ଅନିୟମିତ ଋତୁସ୍ରାବ, ସହଜ ପ୍ରସବ ଏବଂ କାମଳ ରୋଗ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ କରାଯାଏ । ସେହିପରି ଡ଼େସମୋଟ୍ରିଚମ ଏକ ଜୀବନ୍ତ ଯାହା ପଶ୍ଚିମଘାଟ ଏବଂ ଉତ୍ତରପୂର୍ବ ରାଜ୍ୟର ପାର୍ବତୀୟ ଅଞ୍ଚଳରେ ଦେଖାଯାଏ । ଏହା ବଳବର୍ଦ୍ଧକ ଓ ଉଦ୍ଦୀପକ ହେବା ସାଙ୍ଗକୁ କାଶ, କଫ, ପିତ୍ତ, ଶ୍ଵାସ, ଜ୍ଵର, କୋଷ୍ଠବଦ୍ଧ, ଜାଳାପୋଡା ଓ ରକ୍ତରୋଗ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
ସଞ୍ଜିବନୀ ପାଇଁ ଆମେ କେତେଗୁଡିଏ ତର୍କର ସାହାଯ୍ୟ ନେବା । ଯେତେବେଳେ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କର ଶକ୍ତିଭେଦ ହେଲା, ସେତେବେଳେ ସେ ମୂର୍ଚ୍ଛା/ଅଚେତ ଅବସ୍ଥାକୁ ଗଲେ । ଆଧୁନିକ ଚିକିତ୍ସାବିଜ୍ଞାନରେ ଏହାକୁ କୋମା ଅବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ, ଯେଉଁ ଅବସ୍ଥାରେ ଶରୀରରେ ଜୀବନ ଥାଏ ମାତ୍ର ସ୍ନାୟୁଗୁଡିକ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ହୋଇଯାଆନ୍ତି । ଶରୀର ନିସ୍ତେଜ ହୋଇପଡିରହେ । ବିଗତ ବର୍ଷରେ ପୃଥିବୀରେ ଦେଖାଯାଇଛି ଯେ ଅନେକ ଦୁର୍ଘଟଣାରେ କୋମା ଅବସ୍ଥାରେ ମନୁଷ୍ୟ ଅଳ୍ପ କେତେ ସେକେଣ୍ଡରୁ ଅନେକ ବର୍ଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହିଛି । ଏହି ଅବସ୍ଥାରୁ ପୁନଶ୍ଚ ଚଳନଶୀଳ ହୋଇଛି ଅଥବା ମୃତ୍ୟୁ ଲଭିଛି । କୋମା ଅବସ୍ଥାରୁ ମଣିଷ ଆପେ ଆପେ ଅଥବା ଔଷଧ ଦ୍ଵାରା ଚଳନଶୀଳ ହୋଇଥାଏ । ଇନ୍ଦ୍ରଜିତର ନିକ୍ଷେପ ଶର/ଅସ୍ତ୍ରରେ ଥିବା କୌଣସି ବିଷମ ଦ୍ରବ୍ୟ କିମ୍ବା ଶକ୍ତି ଦ୍ଵାରା ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କର କୋମା ଅବସ୍ଥା ଆସିଥିଲା । ଯେହେତୁ କୋମା ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁ ଅବସ୍ଥାର ଲକ୍ଷଣ ଏକାପରି ଏବଂ ଏକ ବନସ୍ପତ୍ତିର ଉପଚାରରେ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କର ଜୀବନ ଆସିଥିଲା, ତେଣୁ ସେହି ବନଷ୍ପତ୍ତିକୁ ସେତେବେଳର ବର୍ଣ୍ଣନାକାରୀମାନେ ସଞ୍ଜିବନୀ ରୂପେ ଦର୍ଶାଇଥିଲେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ପଥର ଉପରେ ବଢୁଥିବା କେତେଗୁଡିଏ ସବୁଜ ରଙ୍ଗର ତୃଣ ଯାହାକି ଶୀତ ଏବଂ ଖରାଦିନରେ ଶୁଷ୍କହୋଇ ମୃତବତ ହୋଇଥାଏ, ମଳିନ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ/ଗାଢ ବାଦାମୀ ରଙ୍ଗ ଧାରଣ କରିଥାଏ । ପର୍ବତର ପଥର ଉପରେ ବଢୁଥିବା ସେଲାଜିନେଲା ଏହିପରି ଏକ ସଞ୍ଜିବନୀ ଅଟେ । ଭାରତୀୟ ପାରମ୍ପରିକ ଚିକିତ୍ସା ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଏକ ନୀତି ଅଛି, ସଦୃଶ ଦ୍ଵାରା ସଦୃଶର ଉପଚାର/ସଦୃଶ ଯୁଗର ବୈଦ୍ୟମାନେ ମୃତବତ ଅବସ୍ଥାରୁ ଜୀବନ୍ତ ଅବସ୍ଥାକୁ ଫେରିବାର ଗୁଣଥିବା ସଞ୍ଜିବନୀ ନାମ ପାଇଁ ସେଲାଜିନେଲା ତୃଣ, ଡ଼େସମୋଟ୍ରିଚମ ଅର୍କିଦଠାରୁ ବହୁତ ଯୋଗ୍ୟ ଅଟେ । ନଡୁବା ସଞ୍ଜିବନୀ ନାମଧାରୀ କୌଣସି ଏକ ତୃତୀୟ ଉଦ୍ଭିଦ ଏହି ଧାରାପୃଷ୍ଠରେ ଥାଇପାରେ, ଯାହାକି ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚିହ୍ନଟ ହୋଇପାରିନାହିଁ , ଅଥବା ବିବର୍ତ୍ତନଧାରାରେ ଏହା ପୃଥିବୀପୃଷ୍ଠରୁ ଲୋପ ପାଇଯାଇଅଛି ।
ଆଧାର: ବୈଜ୍ଞାନିକ(ବନଜାତ ଦ୍ରବ୍ୟ), କୃଷି ବିଜ୍ଞାନ କେନ୍ଦ୍ର, ଢେଙ୍କାନାଳ
Last Modified : 1/6/2020