ପରିବେଶ: ଏକ ମୌଳିକ ଅବବୋଧ

ଉପକ୍ରମ

ପରିବେଶ ହେଉଛି ଏକ ହୁହତ୍ତର ଭାବଧାରା । ଏହା ଆମ ପରିବେଷ୍ଟନୀରେ ରହିଥିବା ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ପ୍ରକୃତିକ ତଥା କୃତ୍ରିମ  ଦ୍ରବ୍ୟାଦିକୁ ବୁଝିବା ସଂଗେ ସଂଗେ ଜୀବର ଜୀବନଧାରଣ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଇତ୍ୟାଦିକୁ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କିମ୍ବା ପରାକ୍ଷଭାବରେ ନୁୟନ୍ତ୍ରଣ କରି ପ୍ରକୃତିକ ଭାରସାମ୍ୟ ରକ୍ଷା କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଥାଏ ।

ପରିବେଶକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଯଥା

(୧) ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ

(୨) ମାନବୀୟ ପରିବେଶ

ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ : ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ଜଳ, ସ୍ଥଳ, ବାୟୁ, ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଏହି ପରିବେଶରେ ଉଭୟ ସଜୀବ ଓ ନିର୍ଜୀବ ପଦାର୍ଥଗୁଡିକ ରହିଥାନ୍ତି । ତେଣୁ ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶକୁ ଦୁଇଟି ଶ୍ରେଣୀରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ । ଯଥା – ଅଜୈବିକ ପରିବେଶ ଓ ଜୈବିକ ପରିବେଶ

ଅଜୈବିକ ପରିବେଶ: ଜୀବନ ନ ଥିବା ଜଡବସ୍ତ ବା ଭୌତିକ ଉପାଦାନକୁ ନେଇ ଏହି ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହାକୁ ଅଜୈବିକ ବା ଭୌତିକ ପରିବେଶ କୁହାଯାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ: ମୃତ୍ତିକା, ଜଳ ବାୟୁ ଇତ୍ୟାଦି ଏହି ପରିବେଶର ଉପାଦାନ ଅଟନ୍ତି ।

ଜୈବିକ ପରିବେଶ ଜୈବମଣ୍ଡଳର ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଏହି ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ ଏହାକୁ ଜୈବିକ ପରିବେଶ କୁହାଯାଏ । ଏହା ସଜୀବମାନଙ୍କର କ୍ରିୟା, ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଓ ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟାକଳାପକୁ ବୁଝାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ: ପ୍ରାଣୀ, ଉଦ୍ଭିଦ ଅଣୁଜୀବ ଓ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ ।

ମାନବୀୟ ପରିବେଶ : ପ୍ରାକୃତିକ ପରିବେଶ ମଧ୍ୟରେ ମୁନୁଷ୍ୟ ନିଜର ସୁଖ ଓ ସମୃଦ୍ଧି  ପାଇଁ ତାହାର ଜ୍ଞାନ ଓ କାରିଗରୀ କୌଶଳ ବଳରେ କେତେକେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିପାରିଛି । ତେଣୁ ମିନୁଷ୍ୟକୃତ ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତିତ ପରିବେଶକୁ ମାନବୀୟ ବା ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବେଶ କୁହାଯାଏ । ମାନବୀୟ ପରିବେଶ କହିଲେ ଜନସଂଖ୍ୟା ଓ ଜନବସତି ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ତଥା ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ବା ସଂଗଠନକୁ ବୁଝାଇଥାଏ ।

ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ପରିବେଶ : ପ୍ରାକୃତିକ ଓ ମାନବୀୟ ପରିବେଶ ପରସ୍ପରକୁ ପ୍ରାଭାବିତ କରିଥାନ୍ତି । ଏହାର ଫଳସ୍ୱରୂପ ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହି ପରିବେଶ ତିନିଗୋଟି ମୁଖ୍ୟ ମଣ୍ଡଲ ଯଥା- ଭୌତିକ ( ଅଶ୍ମମଣ୍ଡଳ, ବାରିମଣ୍ଡଳ, ବାୟୁମୁଣ୍ଡଳ) ଜୈବିକ ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ପ୍ରାଣୀ) ଓ ମାନବୀୟ ( ବାସଗୃହ, ଜନବସିତ, ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ) ମଣ୍ଡଳର ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ବନ୍ଧର ସମାହାର ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥାଏ । ନିମ୍ନରେ ସମ୍ପୁର୍ଣ୍ଣ ପରିବେଶର ଏ ରୈଖିକ ଚିତ୍ର ଦିଆଯାଇଛି ।

ପରିବେଶର ଉପାଦାନ ସମୂହ

ପରିବେଶରେ ସୁଚାରୁରୂପେ ଜୀବନଧାରଣ କରିବା ପାଇଁ ସଜୀବମାନଙ୍କୁ ଯେଉଁସବୁ ପ୍ରକୃତିକ ଉପାଦାନ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ପଡିଥାଏ, ସେଗୁଡିକ ଚାରି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି । ଯଥା:

(କ) ବାୟୁମଣ୍ଡଳ

(ଖ) ବାରିମଣ୍ଡଳ

(ଗ) ଅଶ୍ମମଣ୍ଡଳ/ଶିଳାମଣ୍ଡଳ)

(ଘ) ଜୈବମଣ୍ଡଳ

ବାୟୁମଣ୍ଡଳ

ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ହେଉଛି ବହୁସ୍ତର ବିଶିଷ୍ଟ ଏକ ଗ୍ୟାସୀୟ ଆବରଣ ଯାହାକି ପୃଥିବୀର ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵକୁ ଆବୃତ୍ତ କରି ରଖିଛି । ଏହାର ଇଂରାଜୀ ଶବ୍ଦଟି ( Atmosphere) ମୂଳ ଗ୍ରୀକ୍  ଶବ୍ଦରୁ ଆସିଛି । ଗ୍ରୀକ୍ ଭାଷାରେ ‘atmos’ ର ଅର୍ଥ ‘ବାଷ୍ପ’ ଓ ‘spain’ ର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ‘ଗୋଲକ’ ବା ‘ମଣ୍ଡଳ’ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ୟାସୀୟ ମିଶ୍ରଣକୁ ‘ବାୟ’ କୁହାଯାଏ । ତେଣୁ ପୃଥିବୀରୂପୀ ଗୋଲକକୁ ଘେରି ରହିଛି ବାୟୁର ଏକ ସମୁଦ୍ର ଯାହାକି ପୃଥିବୀପୃଷ୍ଣ ଠାରୁ ୧୦୦୦ କି.ମି. ଉର୍ଦ୍ଧ୍ଵ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ । ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ଗ୍ୟାସୀୟ ଉପାଦାନର ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଓଜନ ହେଉଛି ୪.୫ ରୁ * ୫୦ ମେଟ୍ରିକ୍ ଟନ୍ । ପୃଥିବୀ ପୃଷ୍ଣରେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ୫ର ଚାପରେ  ପରିମାଣ ୧ କି. ଗ୍ରା. / ବର୍ଗ ସେ.ମି. । ଜୀବମଣ୍ଡଳ ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ମଧ୍ୟରେ ଆପେକ୍ଷିତ ଓଜନ ଏହି କ୍ରମରେ ଥାଏ ।

ଜୀବମଣ୍ଡଳ-୧

ବାୟୁମଣ୍ଡଳ- ୩୦୦

ବାରିମଣ୍ଡଳ -୬୯,୧୦୦

ବାୟୁମଣ୍ଡଳ ଗଠନ ପ୍ରକୃତି ଅନୁଯାୟୀ ସମମଣ୍ଡଲ ( Homosphere) ଏବଂ ବିଷମମଣ୍ଡଲ( Hetrosphere) ରୂପେ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।

ସମମଣ୍ଡଲ : ଏହା ଭୂ-ପ୍ରୁଷ୍ଠରୁ ପ୍ରାୟ 80 କି.ମି. ଉଚ୍ଚତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେଖାଯାଏ । ଏହା ଯବକ୍ଷାରଜାନ, ଅମ୍ଳଜାନ, ଆରଗନ, ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗ୍ୟାସକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଜଳୀୟ ବାଷ୍ପ ଏବଂ ଧୂଳିକଣା ମଧ୍ୟ ଭିନ୍ନ ପରିମାଣରେ ଦେଖାଯାଏ ।

ବିଷମମଣ୍ଡଲ: ଏହା ଭୂ- ପୃଷ୍ଠରୁ ୮୦ କି.ମି. ଠାରୁ ବାୟୁମଣ୍ଡଲର ଶେଷ ସୀମା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଦେଖାଯାଏ । ଏହା ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ୟାସୀୟ ସ୍ତର ଦ୍ଵାରା ଗଠିତ ।

ବାଯୁଣ୍ଡଳର ଗଠନ: ବାୟ କେତେକ ଗ୍ଯାସର ଏକ ସାଧାରଣ ମିଶ୍ରଣ ଅଟେ । ଶୁଷ୍କ ଏବଂ ବିଶୁଦ୍ଧ ବାୟୁର ଗଠନ ନିମ୍ନଲିଖିତ ସରଣୀର ପ୍ରଦତ୍ତ ହେଲା ।

ଆମୋନିଆ, ସଲଫର ଡାଇଅକ୍ ସାଇଡ୍, ଓଜୋନ ପ୍ରଭୁତିଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗ୍ୟାସ ଅତି ଅଳ୍ପ ପରିମାଣ ସାରଣୀ ନଂ -୧ ( ସମୁଦ୍ର ପତ୍ତନରେ ଅବସ୍ଥିତ ଶୁଷ୍କ ଏବଂ ବିଶୁଦ୍ଧ ବାୟୁର ଉପାଦାନ)

ଉପରୋକ୍ତ ସରଣୀରୁ ଦେଖାଯାଉଛି ଯେ, ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଓ ଅମ୍ଳଜାନ ବାୟୁର ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ ଅଟେ । ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଏକ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଗ୍ୟାସ । ଏହା ଯଦି ବାୟୁରେ ଣ ଥାନ୍ତା, ତେବେ ଦହନ କ୍ରିୟାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବା କଷ୍ଟକର ହୋଇପଡନ୍ତା ।  ଜୀବନଧାରଣ ପାଇଁ ଅମ୍ଳଜାନ ବିଶେଷ ଭାବରେ ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରାଣୀମାନେ ଶ୍ଵାସପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି । ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ମଧ୍ୟ ଉଦ୍ଭିଦ ଜଗତ ପାଇଁ ଏକାନ୍ତ ଦରକାରୀ । ଉଦ୍ଭିଦମାନେ ବାୟୁରୁ ଏହା ସଂଗ୍ରହକରି ଆଲୋକ ସଂଶ୍ଲେଶଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଜାତୀୟ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ଉଦଜାନ, ଆରଗନ, ନିୟନ, ହିଲିୟମ ଇତ୍ୟାଦି ଗ୍ୟାସ ଅତି ଅଳ୍ପ ପରିମାଣରେ ଥାଆନ୍ତି । ସେହିପରି, ବାୟରେ ଥିବା ଧୂଆଁ, ଧୁଳିକଣା ଓ ଜଳୀୟବାଷ୍ଣ ଆଦି ବୃଷ୍ଟିପାତ ପାଇଁ ସହାୟକ ହୋଇଥାନ୍ତି ।

ଆଧାର

ଡକ୍ଟର ମନୋରମା ପତ୍ରୀ

M.sc, Mphil, ph.D

"kalyanipublishers"