ଏହି ରାଜ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶର ପୂର୍ବଦିଗରେ ୧୭ ° - ୩୯° ରୁ ୨୨° - ୩୪° ଉତ୍ତର ଅକ୍ଷାଂଶ ଏବଂ ୮୧° – ୨୭° ରୁ ୮୭° – ୨୯° ପୂର୍ବ ଦ୍ରାଘିମା ମଧ୍ୟରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହାର ଭୌଗଳିକ କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ୧୫ . ୪୮ ନିୟୁତ ହେକ୍ଟର । ଏହାର ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗରେ ବଙ୍ଗୋପସାଗର , ପୁର୍ବରେ ପୂର୍ବବଙ୍ଗ ରାଜ୍ୟ , ଉତ୍ତରରେ ବିହାର ରାଜ୍ୟ , ପଶ୍ଚିମରେ ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମରେ ଆନ୍ଧ୍ର ପ୍ରଦେଶ ଅବସ୍ଥିତ । ଓଡିଶାର ଉତ୍ତର - ପୂର୍ବାଂଶ ଉତ୍ତରରୁ ଦକ୍ଷିଣ – ପୂର୍ବକୁ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମାଂଶ ଦକ୍ଷିଣରୁ ଉତ୍ତର ମଶ୍ଚିମକୁ ଢାଲୁ । ଓଡିଶା ରାଜ୍ୟ ମାଳଭୂମି , ପାହାଡ , ଉପତ୍ୟକା , ଅଧିତ୍ୟକା ପୂର୍ବ ଏକ ବିଚିତ୍ର ରାଜ୍ୟ । ଭୌଗଳିକ ଅବସ୍ଥିତି ଓ ଗଠନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏହି ରାଜ୍ୟକୁ ୪ଟି ଭୂପ୍ରାକୃତିକ ବିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
ଅବିଭକ୍ତ ମୟୂରଭଞ୍ଜ , କେନ୍ଦୁଝର ଓ ସୁନ୍ଦରଗଡ ଜିଲ୍ଲା ଏହାର ଅନ୍ତର୍ଗତ । ମେଘାସନ , ଶିମିଳିପାଳ , ଗୋରୁ ମହିଷାଣୀ , ବାଦାମପାହାଡ , ମାଙ୍କଡନଚା , ଗନ୍ଧମାର୍ଦ୍ଧନ ସମେତ ଟେନସା – ୪ ବଣେଇ ପାହାଡମାଳା (୧୬୦୦ – ୩୮୨୩ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ ପାହାଡ) ଏବଂ ସୁବର୍ଣ୍ଣରେଖା , ବୁଢାବଳଙ୍ଗ , ବୈତରଣୀ, ବ୍ରାହ୍ମଣୀ , ଇବ , ଶଙ୍ଖ କୋଇଲି , ଇତ୍ୟାଦି ବଡ ଓ ଛୋଟ ନଦୀ ଏବଂ ଶିମିଳିପାଳ , ଯଶିପୁର , ପଧାନ ପାଟ , ଦେଓଗଡ ଇତ୍ୟାଦି ଜଙ୍ଗଲ ଏ ଅଞ୍ଚଳର ଜଳବାୟୁକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଛନ୍ତି ।
ଅବିଭକ୍ତ ବଲାଙ୍ଗୀର , ସମ୍ବଲପୁର , ଓ ଢେଙ୍କାନାଳ ଜିଲ୍ଲା ଏହାର ଅନ୍ତର୍ଗତ । ଏହି ଅଧିତ୍ୟକା ଦେଇ ତେଲ , ସୁଖ ତେଲ , ମହାନଦୀ , ଅଙ୍ଗ , ଜିରା , ଦନ୍ତା , ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଓ ଅନ୍ୟ କେତେକ ଛୋଟ ନଦୀ ପ୍ରବାହିତ । ହରିଶଙ୍କର , ବୁଢାରଜା , କପିଳସ , ପାଲଲହଡା , ମାଲ୍ୟଗିରି ଇତ୍ୟାଦି ଛୋଟ ବଡ ପାହାଡ (୧୪୦୦ – ୨୪୦୦ ଫୁଟ) ମଧ୍ୟମ ଧରଣର ଶାଳ ଓ ମିଶିତ ଜଙ୍ଗଲ ଏହାର ଜଳବାୟୁ କରକ ଅଟନ୍ତି ।
କଳାହାଣ୍ଡି , କୋରାପୁଟ ଓ ଫୁଲବାଣୀ ଜିଲ୍ଲା ଏ ଅଞ୍ଚଳ ଅନ୍ତର୍ଗତ । ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ପୂର୍ବଘାଟ ପର୍ବତମାଳାର ଉତ୍ତର ଅଂଶରେ ଅବସ୍ଥିତ । ଶୁଙ୍କି , ପଟାଙ୍ଗି ଓ ଦେଓମାଳା ଭଳି ଅତ୍ୟୁଚ୍ଚ ପାହାଡମାଳା , ବାଲିଗୁଡା , କନ୍ଧମାଳ , ଉଦୟଗିରି ଭଳି ମଧ୍ୟମ ଧରଣର ପାହାଡମାଳା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଛୋଟ ଛୋଟ ପାହାଡମାଳା ଏବଂ ବଂଶଧାରା , ନାଗାବଳୀ କୋଲାବ , ଇଲାବଣ୍ଡ ସିଲେରୁ , ଗୋଟେରୁ ମାଛକୁଣ୍ଡ , ସାବେରୀ , ହାଣନଦୀ , ଇନ୍ଦ୍ରନଦୀ ଇତ୍ୟାଦି ନଦୀ ସମୁଦ୍ର ଓ ଘଞ୍ଚ ଅରଣ୍ୟ ଏ ଅଞ୍ଚଳର ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ । ଏ ଅଞ୍ଚଳ ଆଦିବାସୀ ଅଧ୍ୟୁସିତ ଅନୁନ୍ନତ ଅଞ୍ଚଳ ।
ବାଲେଶ୍ଵର , କଟକ , ପୁରୀ ଓ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲା ଏହାର ଅନ୍ତର୍ଗତ । ଏହି ୪ଟି ଜିଲ୍ଲା ବଙ୍ଗୋପସାଗର ଉପକୂଳରେ ପୂର୍ବରୁ ପଶ୍ଚିମକୁ ବିସ୍ତୃତ । ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ୩ଟି ଉପବିଭାଗ ରହିଛି । (କ) ପଶ୍ଚିମଭାଗ ପାହାଡିଆ , ଛୋଟ ବଡ ପାହାଡ ଓ ଜଙ୍ଗଲପୂର୍ଣ୍ଣ (ନୀଳଗିରି , ବଡମ୍ବା , ତୀଗିରିଆ , ଆଠଗଡ , ନରସିଂହପୁର , ଦଶପଲ୍ଲା , ନୟାଗଡ , ଖଣ୍ଡପଡା ) । (ଖ) ମଧ୍ୟଭାଗ ସମତଳ ଭୂମି ଓ (ଗ) ପୂର୍ବଭାଗସ୍ଥ ସମୁଦ୍ରକୂଳିଆ ନଦୀମୁହାଣ , ଖାଲ , ନିମ୍ନ ଓ ଲୁଣି ଅଞ୍ଚଳ । ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ତଳହଟି ନାମରେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ । ଖ ଓ ଗ ଉପବିଭାଗ ସାଧାରଣତଃ ସମତଳ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ , ବୈତରଣୀ , ସାଳନ୍ଦି , ବୁଢାବଳଙ୍ଗ , କାଂଶବାଂଶ , କୁଶଭଦ୍ରା , ମହାନଦୀ , କାଠଯୋଡି , ଦେବୀ , ଦୟା , ଭାର୍ଗବୀ , ଲୁଣା , ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା ଇତ୍ୟାଦିରେ ଶାଖା ଓ ପ୍ରଶାଖା ନଦୀମାନଙ୍କର ଜାଲଭଳି ବିସ୍ତ୍ରୁତ ତ୍ରିକୋଣଭୂମି । ଏହା ମଧ୍ୟ ଓଡିଶାର ବନ୍ୟା ପ୍ରପୀଡିତ ଅଞ୍ଚଳ ।
ଆଧାର - ଶିକ୍ଷକ ଶିକ୍ଷା ନିର୍ଦ୍ଦେଶାଳୟ ଓ ରାଜ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଗବେଷଣା ଓ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ପରିଷଦ
Last Modified : 7/3/2020