ପ୍ରାକ୍ – ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା

ଶିଶୁ ବିକାଶ

ଶିଶୁ ବିକାଶ, ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ବୟସ ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଶିଶୁର ବୃଦ୍ଧି, ବିକାଶର କ୍ରମିକ ଧାରା ଏବଂ ବିକାଶ କାହିଁକି ଓ କିପରି ହୁଏ ତାହା ବୁଝାଏ ।

ପ୍ରାକ୍ - ଶୈଶବ ଅବସ୍ଥା ଗୁରୁତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ

ପ୍ରାକ୍ ଶୈଶବ ଅବସ୍ଥାରେ ଶିଶୁର ବିକାଶ ବାକି ସମଗ୍ର ଜୀବନକାଳ ପାଇଁ ମୂଳଦୁଆ ସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ । ପ୍ରାକ୍ ଶୈଶବ ସମୟର ବିକାଶ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଜୀବନର ବିକାଶ ଠାରୁ ଅଧିକ ଜଟିଳ ହୋଇଥାଏ ଏବଂ ସେଥିପାଇଁ ଏହାକୁ 'ଘଡିସନ୍ଧି' ବୋଲି କୁହାଯାଏ । କାରଣ ଏହି ସମୟରେ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ କୁଗୁଣ ଓ ସୁଗୁଣଗୁଡିକ ଧିରେ ଧିରେ ଓ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ବିକଶିତ ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରାକ୍ ଶୈଶବ ସମୟର ଶିକ୍ଷଣୀୟ ଅନୁଭୂତି ଶିଶୁକୁ ବୟସ୍କ ଅବସ୍ଥାପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାଏ ।

ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା

1. ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା କହିଲେ କ'ଣ ବୁଝୁଛ ?

୩ ରୁ ୪ ବର୍ଷର ପିଲାଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ଏକ ଶିଶୁ କୈନ୍ଦ୍ରିକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଯାହା ଅଦରକାରୀ ବା ସ୍ଵଳ୍ପ ମୂଲ୍ୟରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ  ଖେଳନା ତଥା ଖେଳସାମଗ୍ରୀ ସହ କ୍ରୀଡାତ୍ମକ ହୋଇଥାଏ । ଅଙ୍ଗନୱାଡି କେନ୍ଦ୍ରରେ ଏହି ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ୨ ଘଣ୍ଟା କରାଯାଏ ।

2. ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷାର ପଛରେ କଣ ଧାରଣା ଅଛି ?
• ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ଶିଶୁର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ବିକାଶ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ଵ ଆରୋପ କରେ ଏବଂ ଶିଶୁର ଶାରିରୀକ, ବୌଦ୍ଧିକ ଏବଂ ମନୋସାମାଜିକ ବିକାଶ ନିମିତ୍ତ ଉଦ୍ଦୀପନାମୂଳକ ପରିବେଶ ଯୋଗାଇଥାଏ ।

• ପିଲାମାନଙ୍କର ପରିବେଶ ସହ ଭାବବିନିମୟ, ଦଳୀୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମରେ ସକ୍ରିୟ ଅଂଶ ଗ୍ରହଣ ଏବଂ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନର ଦକ୍ଷତା ବଢାଇବା ପାଇଁ ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ଉତ୍ସାହିତ କରେ ।
• ପ୍ରାକ୍  ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ପିଲାମାନଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ କିନ୍ତୁ ଏହା ବିଦ୍ୟାଳୟର କୃତିତ୍ତ୍ଵକୁ ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଏ ନାହିଁ ।
• ଖାଲି ଶୁଣି ଶୁଣି ଶିଖିବା ବା ଘୋଷିବା ଉପରେ ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଏ ନାହିଁ ।
3. ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷାର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଗୁଡିକ କ'ଣ ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସମୟରେ ଅଙ୍ଗନୱାଡି କର୍ମୀଙ୍କର ଭୂମିକା -
• ଶାରୀରିକ ଏବଂ ମାଂସପେଶୀ ବିକାଶ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ।
• ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ।
• ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ।
• ଭାଷାର ବିକାଶ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ।

ମାଂସପେଶୀୟ ଶାରୀରିକ ବିକାଶର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ

1. ମାଂସପେଶୀୟ ଶାରୀରିକ ବିକାଶର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗୁଡିକର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କ'ଣ ?
• ବୃଦ୍ଧି ନିରୀକ୍ଷଣ ବା ବୃଦ୍ଧିର ଯାଞ୍ଚ କରିବା ।
• ସ୍ଥୁଳମାଂସପେଶୀୟ ବିକାଶ ।
• ସୂକ୍ଷ୍ମମାଂସପେଶୀୟ ବିକାଶ
• ସୂକ୍ଷ୍ମମାଂସପେଶୀୟ ସମନ୍ଵୟ
• ଆଖି ଓ ହାତର ସମନ୍ଵୟ
• ହାତରୁ ପାଟିକୁ ସମନ୍ଵୟ
2. ଶାରିରୀକ ଏବଂ ସ୍ନାୟୁ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ବିକାଶ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କରିବା ସମୟରେ ଅଙ୍ଗନୱାଡି କର୍ମୀଙ୍କର  ଭୂମିକା କ'ଣ ?
• କୋଠରୀକୁ ସଜାଡି ରଖିବା, ଯେପରି ତା' ମଧ୍ୟରେ ଶିଶୁମାନେ ସର୍ବାଧିକ ଚଳନ ଏବଂ ଅବାଧରେ ଚାଲିବୁଲି ପାରିବେ ।
• ଶିଶୁର ବିକାଶର ସ୍ତର, ତା'ର ଆଗ୍ରହ ଏବଂ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁସାରେ ଚଳନ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ବାଛିବା ଦରକାର ।
• ଶିଶୁର ଆଗ୍ରହ ବଜାୟ  ରଖିବା ପାଇଁ ଅନେକଗୁଡିଏ କାର୍ଯ୍ୟ ବାଛନ୍ତୁ ।
• ଶିଶୁର ଆଗ୍ରହ ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ଅନେକଗୁଡିଏ କାର୍ଯ୍ୟ ବାଛନ୍ତୁ ।
• ସକ୍ରିୟ ନିଷ୍କ୍ରିୟ କାର୍ଯ୍ୟ ତଥା ଘର ଭିତରେ ଏବଂ ବାହାରେ ହେଉଥିବା କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବା ଆବଶ୍ୟକ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଖେଳ ସାମଗ୍ରୀ ଏବଂ ଯନ୍ତ୍ରପାତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଥିବା - ନିଶ୍ଚିତ କର ।
• ଦୁର୍ଘଟଣାକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ଘର ଭିତରେ ବା ବାହାରେ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଚାଲିଥିବାବେଳେ ହୁସିଆର ରୁହ ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶିଶୁ ଯେପରି ଖେଳସାମଗ୍ରୀ ବ୍ୟବହାର କରିପାରିବେ - ଦୃଷ୍ଟିଦିଅ ।
• ଅଧିକ ଯୋର୍ଦାର୍ କାର୍ଯ୍ୟ କଲାପରେ ଶିଶୁମାନଙ୍କୁ ମଝିରେ ବିଶ୍ରାମ ଦିଅ ।
• ଶିଶୁ ର ସ୍ଵାଧୀନ ଭାବେ ଖେଳିବାରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରନାହିଁ ।
• ଶିଶୁର କୃତୀତ୍ତ୍ଵକୁ ଅନ୍ୟ ସଂଙ୍ଗେ ତୁଳନା କରନାହିଁ, କାରଣ ପ୍ରତ୍ୟେକ  ଶିଶୁ ଅନ୍ୟଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଓ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ।

ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ

1. ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଗୁଡିକର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କ'ଣ ?

ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗୁଡିକର ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଗୁଡିକ ହେଲା -

• ମୌଳିକ ବୋଧଶକ୍ତି ଦକ୍ଷତାର ବିକାଶ  -
• ପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିୟର ବିକାଶ
• ସ୍ମୃତି ଓ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ
• ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗୀକରଣ ବା ବର୍ଗୀକରଣ
• ଘଟଣାକ୍ରମ ଅନୁସାରେ ଚିନ୍ତା
• ତର୍କବାଦଓ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ
• ମୌଳିକ ପ୍ରତ୍ୟୟ (ଧାରଣା)ର ବିକାଶ
• ରଙ୍ଗ ଧାରଣା
• ଅକାର ଧାରଣା
• ପ୍ରାକ୍ - ଗାଣିତିକ ଧାରଣା
• ପରିବେଶ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଧାରଣା
2. ବୌଦ୍ଧିକ ବିକାଶ ନିମିତ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ କରିବା ସମୟରେ କର୍ମୀଙ୍କର ଭୂମିକା କ’ଣ ?

ଅଙ୍ଗନୱାଡିକର୍ମୀ ନିମ୍ନଲିଖିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେ –

• ଶିଶୁ ମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ଉଦ୍ଦିପନା ସୁଳକ ପରିବେଶ ସୃଷ୍ଟି କରନ୍ତୁ ଯେପରି ସେମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥକୁ ଯୋଡ଼ିବେ, ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ କରିବେ । ପରୀକ୍ଷା କରିବେ, କ୍ରମ ଅନୁସାରେ ସଜାଡିବେ ।
• ପ୍ରକୃତି ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଏବଂ ପ୍ରମୋଦଭ୍ରମଣ ସମୟରେ ପିଲାମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପଦାର୍ଥକୁ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ କରି ବର୍ଣ୍ଣନା କରିବା ପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ।
• ଶିଶୁମାନେ ପଚାରୁଥିବା ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେଇ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ।
• ଶିଶୁମାନେ ସୃଜନାତ୍ମକ ଚିନ୍ତନ ଏବଂ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ କରିବାପାଇଁ ସୁଯୋଗ ଦେବା ।
• ଶିଶୁମାନଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ଦକ୍ଷତାର ବିକାଶ ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ଦେବା ।
• ଶିଶୁମାନେ ଖେଳସାମଗ୍ରୀ ବ୍ୟବହାର କରିବା ପରେ ସାମଗ୍ରୀ ଗୁଡିକ ଜମା କରି ଶିଶୁମାନଙ୍କଠାରୁ ଦୂରେଇ ନରଖିବା ।
• ସବୁ ପିଲା ସମାନ ଏବଂ ସମାନ ଭାବରେ କଥା ଗ୍ରହଣ କରିବେ ଏହା ଭାବିବା ଅନୁଚିତ୍ ।

ଭାଷାର ବିକାଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ

1. ଭାଷାର ବିକାଶ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗୁଡ଼ିକର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କ’ଣ ?

ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗୁଡ଼ିକର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ :-

• ଶୁଣିବା ଦକ୍ଷତାର ବିକାଶ ।

• ବିଭିନ୍ନ ବିଷୟ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଶବ୍ଦଜ୍ଞାନର ଦକ୍ଷତାର ବିକାଶ ।
• ବାକ୍ ଶକ୍ତିର ବିକାଶ (କଥା କହିବାର ବିକାଶ)
• ପଠନ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତି ବିକାଶ
• ଲିଖନ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତିର ବିକାଶ
2. ଭାଷାର ବିକାଶ ପାଇଁ କରାଯାଉଥିବା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସମୟରେ ଅଙ୍ଗନୱାଡି କର୍ମୀ ମାନଙ୍କର ଭୂମିକା କ’ଣ ?
• କୌଣସି ଏକ କାର୍ଯ୍ୟକରିବା ସମୟରେ ନିଜର ଅଭିଜ୍ଞତା ବର୍ଣ୍ଣନା କରି କହିବାପାଇଁ ଶିଶୁମାନଙ୍କୁ ସୁଯୋଗ ଦେବା ଏବଂ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ।
• ଶିଶୁମାନଙ୍କ ଅଭିଜ୍ଞତାରେ ବିବିଧତା ରଖିବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା ।
• ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟସମୟରେ ଶିଶୁମାନଙ୍କ ସହିତ ଅଧିକ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିବା ।
• ଶିଶୁମାନେ ସବୁବେଳେ ଚୁପ୍ ଚାପ୍ ବସିବେ ଏବଂ ତୁମ କଥା ଶୁଣିବେ ଏହା ଆଶାକରିବା ଉଚିତ୍ ନୁହେଁ ।
• ଶିଶୁମାନଙ୍କୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ବାକ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରି କହିବା ପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ।
• ଛୋଟ ଛୋଟ ଦଳରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇ ଶିଶୁମାନେ ପରସ୍ପର ସହିତ ଖେଳିବା ଓ କଥୋପକଥନ କରିବା ପାଇଁ ସୁଯୋଗ ଦିଅନ୍ତୁ ।
• ଶିଶୁମାନଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନକୁ ଧୈର୍ଯ୍ୟର ସହ ଶୁଣି ସେ ସବୁର ଉତ୍ତରଦେବା ।
• ଚୁପ୍ ଚାପ୍ ରହୁଥିବା କିମ୍ବା ଲାଜକୁଳା ଛୁଆକୁ ଧ୍ୟାନଦେଇ ପ୍ରଶଂସା କରି ସେମାନଙ୍କୁ କଥା କହିବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରିବା ।
• ଶିଶୁ ଭୁଲ୍ କରିଲେ ତାକୁ ଗାଳି ଦେବା ଉଚିତ୍ ନୁହେଁ, ବରଂ ଠିକ୍ କଥାକୁ ପୁନରାବୃତ୍ତି କରି ଶୁଣାଇବା ଉଚିତ୍ ।

ଅଙ୍ଗନୱାଡି କର୍ମୀଙ୍କ କେତେକ ଜାଣିବା କଥା

1. ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ସଂଗଠିତ କରିବା ବିଷୟରେ ଅଙ୍ଗନୱାଡି କର୍ମୀଙ୍କ କେତେକ ଜାଣିବା କଥା ।
• ପିଲାମାନେ କ’ଣ କହୁଛନ୍ତି ଶୁଣ ଏବଂ ତାଙ୍କୁ ଉତ୍ତର ଦିଅ ।
• ପିଲାମାନଙ୍କୁ କହିବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କ ଭାବପ୍ରକାଶ କରିବାପାଇଁ ଏବଂ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବାପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ କର ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶିଶୁଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକୁ ପ୍ରଶଂସା କର ଏବଂ ଉତ୍ସାହିତ କର ।
• ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସମସ୍ତ ଶିଶୁକୁ ନିୟୋଜିତ କର । ବିଶେଷ କରି  ଚୁପ୍ ଚାପ୍ ରହୁଥିବା ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଆଗକୁ ଆସିବା ପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ କର ।
• ଅଙ୍ଗନୱାଡିରେ ଶିଶୁମାନଙ୍କୁ ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ଭଲ ଅଭ୍ୟାସ ଶିଖିବାଦିଗରେ ସାହାଯ୍ୟ କର ।
• କାର୍ଯ୍ୟାବାଳୀ ସଂପାଦନ କରିବାପାଇଁ ଶିଶୁମାନଙ୍କୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ଏବଂ ସରଳ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦିଅ । ଥରକେ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦେଶଦିଅ ।
• ଶିଶୁ ବିକାଶର ପ୍ରତ୍ୟେକଟି ଦିଗକୁ  ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷାର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବାପାଇଁ ଦୃଷ୍ଟିଦେବା ଦରକାର ।

ଅଙ୍ଗନୱାଡି କେନ୍ଦ୍ରରେ ପ୍ରାକ୍ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଶିକ୍ଷା ନିମିତ୍ତ ଗୋଟିଏ ଦିନର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଉଦାହରଣ :-

ଆଧାର - Women and Child Development Department