ପେଶୀ

ଉପକ୍ରମ

ପେଶୀ ଗୋଟିଏ ମୁଖ୍ୟ ତନ୍ତୁ ଓ ତୈଳବୀଜ ଉତ୍ପାଦନକାରୀ ଫସଲ  ।  ଏହାର ତନ୍ତୁ ନାଇଲିନ୍ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର ହୋଇଥାଏ  । ବିହନ କିସମ ଅନୁସାରେ ମଞ୍ଜିରେ ୩୩ରୁ ୪୭% ତୈଳଥାଏ  । ଏହି ତୈଳରେ ଶୀଘ୍ର ସୁଖିବା ଗୁଣ ଥିବାରୁ ଏହା ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗ, ବାର୍ନିସ, ଛାପା କାଳୀ ଅମଳ କ୍ଲଥ, ସାବୁନ ଏବଂ ଜଳ ପ୍ରତିରୋଧକ ତନ୍ତୁ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ  । ପିଡିଆ ଗୋଖାଦ୍ୟ ହୁଏ  । ଏହା ସୁସ୍ଵାଦୁ ଗୋଖାଦ୍ୟ ଏବଂ ଏଥିରେ ଶତକଡା ୩୬ ଭାଗ ପୁଷ୍ଟିସାର ରହିଛି ଯାହା ଶତକଡା ୮୫ ଭାଗ ଭଲ ହଜମ ହୋଇଥାଏ  । ଏହି ପିଡିଆ ଦୁଧିଆଳୀ ଗାଈକୁ ଖାଇବାକୁ ଦିଆଯାଏ  । ପେଶୀ ପିଡିଆ ସାର ରୂପେ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ  । ଏଥିରେ ଶତକଡା ୫ଭାଗ ଯବକ୍ଷାରଜାନ, ୧.୪ ଭାଗ ଫସଫରସ୍ ଏବଂ ୧.୮ ଭାଗ ପଟାସ୍ ରହିଛି  ।

ପେଶୀର ଶୁଖିଲା କାଣ୍ଡରୁ ପର୍ଦ୍ଦା, କର୍ପେଟ, ସୋଫା ଆଦିର ଗଦି, ଦଉଡି ଇତ୍ୟାଦି ତିଆରି ହୁଏ  । ଏହାଛଡା ରୋଧୀ ପଦାର୍ଥ, ନରମ କମ୍ବଳ ଏବଂ କାଗଜ ମଧ୍ୟ ତିଆରି ହୁଏ  ।

ଉଦ୍ଭବ କେନ୍ଦ୍ର

ଦକ୍ଷିଣ-ପଶ୍ଚିମ ଏସିଆ ଅର୍ଥାତ୍ ଭାରତ, ଆଫଗାନିସ୍ଥାନ ତୁର୍କୀ ଏହାର ଉଦ୍ଭବ କେନ୍ଦ୍ର  ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଉଛି   ।

କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଓ ବଣ୍ଟନ :

ପୃଥିବୀରେ ୫.୫ ନିୟୁତ ହେକ୍ଟର ଜମିରେ ପେଶୀ ଚାଷ କରାଯାଏ  । ମୁଖ୍ୟ ପେଶୀ ଚାଷ କରୁଥିବା ଦେଶଗୁଡିକ ହେଲା – ଭାରତ, ସୋଭିଏତ ରୁଷ ଆର୍ଜେଣ୍ଟାଇନ, କାନାଡା ଓ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା  । କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତର ସ୍ଥାନ ପ୍ରଥମ  । ମୋଟ ପେଶୀ ଚାଷର ଶତକଡା ୩୫.୪ ଭାଗ ଭାରତରେ କରାଯାଏ  । କିନ୍ତୁ ଉତ୍ପାଦନ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଭାରତ ପୃଥିବୀରେ ଦ୍ଵିତୀୟ ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଛି  । ଆମ ଦେଶର ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ, ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ, ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଓ ବିହାରରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ପେଶୀ ଚାଷ ହୁଏ  ।

ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ:

ମଞ୍ଜିର ରଙ୍ଗ ଅନୁସାରେ ପେଶୀକୁ ତିନି ଭାଗ କରାଯାଇଛି  । ଯଥା –

1. ହଳଦିଆ ବା ଧଳା ରଙ୍ଗ ପେଶୀ
2. ଈଷତ୍ ପିଙ୍ଗଳ ବର୍ଣ୍ଣ ପେଶୀ
3. ପିଙ୍ଗଳବର୍ଣ୍ଣ ପେଶୀ

ପ୍ରତ୍ୟକ ଭାଗକୁ ପୁଣି ଦଳମଣ୍ଡଳର ରଙ୍ଗ ଅନୁସାରେ ତିନିଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇ ପାରିବ  । ଯଥା -

1. ଧଳା
2. ୨- ଈଷତ୍ ନୀଳ
3. ୩- ପାଟଳ ବର୍ଣ୍ଣ

ଉଦ୍ଭିଦ ବର୍ଣ୍ଣନା :

ପେଶୀ ଲିନେସି ପରିବାର ଭୁକ୍ତ  । ପ୍ରଜାତି ଲିନମ୍ ଜାତି ୟୁଟିଟାଟିସିମମ୍  । ଗଛ ଋତୁଜୀବି  । ୩୦-୧୨୦ ସେ.ମି. ଉଚ୍ଚ  । ଗଛ ମୂଳରୁ ମାଟି ଉପରୁ ୩-୪ ଟି ଶାଖା ବାହାରି ବୁଦା ଆକାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ  ।

କାଣ୍ଡ :

ତୈଳବୀଜ ଉତ୍ପାଦନ ନିମିତ୍ତ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗଛଗୁଡିକ ତନ୍ତୁ ଉତ୍ପାଦନ ନିମିତ୍ତ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଗଛଠାରୁ ଛୋଟ  ।

ମୂଳ :

ଅଗଭୀର ଓ କ୍ଷୁପୀୟ ମୂଳତନ୍ତ୍ର  । ଆଦିମୂଳ ଲମ୍ବ ଓ ସରୁ  । ଏଥିରୁ ବହୁ ଶାଖାପ୍ରଶାଖା ଛେରା ବାହାରି ଥାଏ  ।  ଏହି ଶାଖା ଚେରଗୁଡିକ ଉପର ୩୦ ସେ.ମି. ମୃତ୍ତିକା ଭିତରେ ଖେଳେଇ ହୋଇଥାଏ  । ତୈଳବୀଜ କିସମ ପେଶୀ ଚେର ତନ୍ତୁ କିସମ ପେଶୀ ଚେରଠାରୁ ଅଧିକ ଶାଖା ପ୍ରଶାଖା ଯୁକ୍ତ  ।

ପତ୍ର :

ପତ୍ର ଛୋଟ ଓ ସରୁ  । ପତ୍ରଗୁଡିକ ଅବୃନ୍ତ ରେକାକୃତିରୁ ବର୍ଗାକାର  ଓ ଏକାନ୍ତର ଭାବେ ଶାଖାଗୁଡିକରେ ସଜାଇ ହୋଇଥାଏ  । ପ୍ରତ୍ୟକ ଶାଖା ଗୋଟିଏ ପୁଷ୍ପ ସ୍ତବକରେ ଶେଷ ହୋଇଥାଏ  ।

ପୁଷ୍ପ ସ୍ତବକ :

ଶାଖାୟିତ ସ୍ତବକ ରେ ବହୁ ପୁଷ୍ପ  ଥାଏ  । ପୁଷ୍ପଗୁଡିକର  ରଙ୍ଗ ସାଧାରଣତଃ ଧଳା ବା ନୀଳ ହୋଇପାରେ  ଏବଂ ସେଗୁଡିକ ପୂର୍ଣ୍ଣ ପୁଷ୍ପ  । ପୁଷ୍ପରେ ୫ଟି ଦଳ ୫ଟି ବୃତି ଏବଂ ୫ଟି କେଶର ଥାଏ  । ଫଳିକା ଚକ୍ର ଯୌଗିକ  । ଡିମ୍ବାଶୟଟି ପରିପକ୍ଵ ହୋଇ ସମ୍ପୁଟ ହୁଏ  । ଯେଉଁଥିରେ ୪-୧୦ଟି କୋଷ ଥାଏ  । ପ୍ରତ୍ୟକ କୋଷରେ ୨ଟି ମଞ୍ଜି ଥାଏ  । ପୁଷ୍ପ ସକାଳେ ଖୋଲେ ଓ ଅପରାହ୍ନରେ ବନ୍ଦ ହୋଇଥାଏ  । ପୁଷ୍ପଟି ୟୁପରାଗଣ ସଙ୍ଗମୀ  ।

ଫଳ – ସମ୍ପୁଟ  । ଏହା ୫ କୋଠରି ବିଶିଷ୍ଟ ଯେଉଁଥିରେ ମଞ୍ଜି ଥାଏ  ।

ବୀଜ – ଖଇରା, ହରିତ୍ କିମ୍ବା ଧଳାରଙ୍ଗର  ।

ଋତୁ ଓ ଜଳବାୟୁ :

ପେଶୀ ଶୀତଦିନିଆ ଫସଲ  । ଫସଲର ଅଙ୍ଗୀୟ ବୃଦ୍ଧି ଅବସ୍ଥାରେ ଉତ୍ତାପ ମଧ୍ୟମ ବା କମ୍ ରହିବା ଉଚିତ୍  । ଫୁଲ ହେବା ଅବସ୍ଥାରେ ଉତ୍ତାପ ୩୨୦ ସେଲସିୟସରୁ ଅଧିକ ହେଲେ ଏବଂ ମରୁଡି ପଡିଲେ ଅମଳ କମିଯିବା ସହିତ ମଞ୍ଜିର ଗୁଣ ଓ ତୈଳଭାଗ କମିଯାଏ  । ପେଶୀପାଇଁ ମଧ୍ୟମ ଉତ୍ତାପ, (-) ସେଲସିୟସ ଦରକାର  । ତୁଷାରପାତ କ୍ଷତିକାରକ  । ଫୁଲ ହେବା ସମୟରେ  ତୁଷାରପାତ ଅଧିକ କ୍ଷତିକାରକ  । ଫସଲ କମ୍ ବୃଷ୍ଟିପାତ ହେଉଥିବା ଅଞ୍ଚଳରେ ଭଲ ହୁଏ  । ଫସଲର ବୃଦ୍ଧି ଅବସ୍ଥାରେ ଅତ୍ୟଧିକ ବୃଷ୍ଟିପାତ କ୍ଷତିକାରକ ହୋଇଥାଏ  । ମୃତ୍ତିକାର  ଉପର ସ୍ତରରୁ ସର୍ବଦା ଫସଲକୁ ଜଳ ମିଳୁଥିବା ଉଚିତ  । କାରଣ ପେଶୀ ଚେର ମୃତ୍ତିକାର ଉପର ସ୍ତରରେ ହିଁ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ଥାଏ  । ୪୫-୭୫ ସେ.ମି. ବୃଷ୍ଟିପାତ ହେଉଥିବା ଅଞ୍ଚଳ ପେଶୀ ଚାଷ ପାଇଁ ଉପଯୁକ୍ତ, କିନ୍ତୁ ବୃଷ୍ଟିପାତର ସୁବଣ୍ଟନ ହିଁ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ପ୍ରଭାବ ଫସଲ ଉପରେ ପକାଇଥାଏ  । ଭାରତରେ ପ୍ରାୟ ବର୍ଷାଦିନେ ପରେ ହିଁ ଏହି ଫସଲ ଚାଷ କରାଯାଏ  । ଏଣୁ ମୃତ୍ତିକାରେ ଗଚ୍ଛିତ ଥିବା ଜଳପେଶୀର ଜଳାଭାବ ପୂରଣ କରିଥାଏ  । ଶୁଷ୍କ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜଳସେଚନ କରି ପେଶୀ ଚାଷ କରାଯାଇପାରିବ  । ପେଶୀ ବହୁତ ଦିବାଲୋକଗ୍ରାହୀ ଫସଲ ଅଟେ  ।

ମୃତ୍ତିକା :

ଯେଉଁ ମୃତ୍ତିକାରେ ଜଳୀୟ ଅଂଶ ରହିଛି  । ସେଠାରେ ପେଶୀ ଚାଷ ହୋଇପାରିବ  । ମଟାଳ ମାଟିର ଜଳଧାରଣ ଅହଡିକ ଥିବାରୁ ପେଶୀ ମଟାଳ ମାଟିରେ ଭଲ ହୁଏ  । ହ୍ୟୁମସ୍ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଗିଡା ଦୋରସା ମୃତ୍ତିକା ସବୁଠାରୁ ଭଲ  । ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶ ଓ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ କୃଷ୍ଣ କାର୍ପାସ ମୃତ୍ତିକାରେ ଏହା ଚାଷ କରାଯାଏ  । ପେଶୀ ଚାଷର ଶତକଡା ୮୦ ଭାଗ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଓ କଳାହାଣ୍ଡି ଜିଲ୍ଲାରେ କରାଯାଏ  ।

ବିହନ କିସମ :

ବିହନ ପରିମାଣ ଓ ବିଶୋଧନ :

ହେକ୍ଟର ପିଛା ୫-୬ କେଜି ବିହନ ଦରକାର  । ପ୍ରତି କେଜି ବିହନ ପିଛା ୩ ଗ୍ରାମ ହିସାବରେ ଥିରାମ ବା କ୍ୟାପଟାନ ଗୁଣ୍ଡା ଗୋଳାଇ ବିହନ ବିଶୋଧନ କରାଯାଏ  ।

ବୁଣିବା ସମୟ :

ଖରିଫ ଫସଲ ପରେ ଜମି ଚାଷ କରି ପେଶୀ ବୁଣାଯାଏ  । ଅକ୍ଟୋବର ଠାରୁ ନଭେମ୍ବର ପ୍ରଥମ ସପ୍ତାହ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପେଶୀ ବୁଣିବା ପାଇଁ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ସମୟ  । କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଧାନ ଅଗ ପଚା ହୋଇଗଲେ ଜମିରେ ବତର ଥିବା ସମୟରେ ପେଶୀ ବିହନ ବୁଣି ଦିଆଯାଏ  । ଏହାକୁ ‘ଛଟା’ ଫସଲ କହନ୍ତି  । ‘ଛଟା’ ଫସଲ ପାଇଁ ହେକ୍ଟର ପିଛା ୪-୫ କେଜି ବିହନ ଦରକାର ହୋଇଥାଏ  । ପେଶୀ ବୁଣିବା ବିଳମ୍ବ କଲେ ଅମଳ କମିଯାଏ  । ଏଣୁ ଠିକ୍ ସମୟରେ ବୁଣିବା ଉଚିତ୍  ।

ବିହନ ବୁଣିବା ପ୍ରଣାଳୀ :

ବିହନ ଧାଡିରେ ବୁଣିବା ସବୁଠାରୁ ଭଲ  । ଧାଡିକୁ ଧାଡି ୩୦ସେ.ମି. ଓ ଗଛରୁ ଗଛ ୫ ସେ.ମି. ବ୍ୟବଧାନରେ ବିହନ ବୁଣିବା ଉଚିତ୍  । ଲଙ୍ଗଳ ସିଆର ପଛରେ ବା ବିହନ ବୁଣା ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ବିହନ ବୁଣାଯାଇପାରେ  । ବିହନ ୪-୬ ସେ.ମି. ଗଭୀରରେ ପଡିବା ଉଚିତ୍  ।

ଖତ ଓ ସାର ପ୍ରୟୋଗ  :

ଶେଷଥର ଚାଷ ବେଳେ ହେକ୍ଟର ପିଛା ୪ ଟନ ଖତ ପ୍ରୟୋଗ କରନ୍ତୁ  । ହେକ୍ଟର ପିଛା ୬୦ କେଜି ଯବକ୍ଷାରଜାନ, ୪୦ କେଜି ଫସଫରସ୍ ଓ ୩୦ କେଜି ପଟାସ ସାର ଜଳସେଚିତ ଫସଲ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ  । ଶତକଡା ୫୦ ଭାଗ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ସମୁଦାୟ ଫସଫରସ୍ ଓ ପଟାସ ସାରକୁ ମୂଳସାର ରୂପେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ  । ଶତକଡା ୫୦ ଭାଗ ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଗଜା ହେବାର ୨-୩ ସପ୍ତାହରେ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଘାସ ବାଛି କୋଡା ଖୁସା କରାଯାଏ  । ‘ଅଣଜଳସେଚିତ’ ଫସଲ ପାଇଁ ୩୦ କେଜି ଯବକ୍ଷାରଜାନ ଓ ୨୦ କେଜି ଫସଫରସ୍ ମୂଳସାର ରୂପେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ  । ଗଛରେ ସାର ଦିଆଯାଏ  ନାହିଁ  ।

ଅନ୍ତଃଚାଷ :

ଗଛ ଉଠିବାର ୨ ସପ୍ତାହ ବେଳକୁ ଧାଡିରୁ ବଳକା ଗଛ ଉପାଡି ଦେଇ ଗଛ ୫ସେ.ମି. ବ୍ୟବଧାନ ରଖାଯାଏ  ଓ କୋଡାଖୁସା କରି ଘାସ ବାଛି ଦିଆଯାଏ  ।

ଜଳସେଚନ:

ଭଲ ଅମଳ ପାଇବା ପାଇଁ ଦୁଇଥର ଜଳସେଚନ କରିବା ଦରକାର  । ପ୍ରଥମଟି ୩୦-୪୦ ଦିନ ଭିତରେ ଓ ଦ୍ଵିତୀୟଟି ଫୁଲ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ଯଦି ବର୍ଷା ହୁଏ  ତେବେ ଜଳସେଚନ ଆବଶ୍ୟକ ପଡେ ନାହିଁ  ।

ଫସଲ ଅମଳ :

ଫସଲ ୧୧୦ର ୧୨୦ ଦିନ ଭିତରେ ଅମଳ ହୋଇଯାଏ  । ଗଛ ହଳଦିଆ ପଡିଗଲେ ପତ୍ର ଶୁଖିଗଲେ ଏବଂ ସମ୍ପୁଟ କ୍ୟାପସୁଲ ଶୁଖିଗଲେ ଫସଲ ଅମଳ କରନ୍ତୁ  । ଗଛଗୁଡିକ ମୂଳରୁ କାଟି ଗୋଛା ବାନ୍ଧ ଖଳାରୁ ଅଣାଯାଏ  । ତାପରେ ଖଳାରେ ୪-୫ ଦିନ ଖରାରେ ଶୁଖାଇ ବେଙ୍ଗଳା ପାକାୟ ପେଶୀ ଅମଳ କରାଯାଏ  ।

ଆନୁମାନିକ ଆଦାୟ :

ଆଧାର - ଶିକ୍ଷକ ଶିକ୍ଷା ନିର୍ଦ୍ଦେଶାଳୟ ଓ ରାଜ୍ୟ ଶିକ୍ଷା ଗବେଷଣା ଏବଂ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ପରିଷଦ